Het sociaal onderzoek is een individueel onderzoek dat het OCMW een precies overzicht geeft van de sociale en financiële situatie.
Het sociaal onderzoek moet beperkt blijven tot de gegevens die noodzakelijk zijn voor de behandeling van de aanvraag. De maatschappelijk werk(st)er zal vragen om bepaalde documenten te tonen en algemene vragen stellen, zoals:
- identificatie (naam, geboortedatum, nationaliteit, adres, burgerlijke stand,...),
- de samenstelling van het gezin,
- bestaansmiddelen,
- uitgaven,
- huisvesting,
- gezondheid,
- andere belangrijke elementen om de situatie te beschrijven.
De resultaten van het sociaal onderzoek bepalen de beslissing over de steunaanvraag. De medewerking van de aanvrager is zeer belangrijk en wettelijk verplicht.
De maatschappelijk werk(st)er moet over alle nuttige inlichtingen kunnen beschikken over de situatie.
Net als bij andere beroepen, zoals dokters en advocaten, zijn de maatschappelijk werkers van het OCMW gebonden door het beroepsgeheim. Dat betekent dat de maatschappelijk werk(st)er verplicht is alle gegevens vertrouwelijk te behandelen. Mensen die illegaal in het land zijn, moeten dus niet bang zijn dat er contact opgenomen wordt met de politie of de dienst Vreemdelingenzaken.
Als er opzettelijk foutieve of onvolledige informatie wordt gegeven of als bepaalde inkomsten of wijzigingen in de samenstelling van het gezin niet worden gemeld, dan kan een sanctie worden opgelegd. De steunaanvraag kan dan worden geweigerd of (indien reeds steun wordt ontvangen) worden geschorst. Indien er onterecht steun gegeven is, moet dit worden terugbetaald. Als er informatie ontbreekt, kan het OCMW dit zelf opzoeken, na toestemming van de betrokkene.
Die inlichtingen kunnen betrekking hebben op inkomsten uit (on)roerende goederen, recht op werkloosheidsuitkering, stand van zaken bij banken, belastingen of sociale zekerheid.